Zobowiązania należy spłacać, co jednak jeśli dłużnik nie chce wykonać swojego obowiązku przez wiele lat? Bardzo często w takiej sytuacji pojawia się możliwość skorzystania z instytucji przedawnienia. W praktyce z jej zalet korzystają tylko dłużnicy, dla wierzycieli jest niestety problemem.
Czym jest przedawnienie?
Zacznijmy od tego, że przedawnienie występuje tak naprawdę na gruncie każdej dziedziny prawa. Spotkamy się z nim więc nie tylko w prawie cywilnym, ale także i karnym, podatkowym, czy administracyjnym.
Przedawnienie to nic innego jak konsekwencja prawa związana z upływem czasu od pojawienia się jakiegoś zdarzenia. W przypadku prawa zobowiązań przedawnienie jest uzależnione od chwili zaciągnięcia długu i pojawiania się terminu wykonalności.
Podstawowy skutek przedawnienia
Główną konsekwencją zastosowania przedawnienia wobec konkretnego długu jest jego przekształcenie w tzw. zobowiązanie naturalne. Innymi słowy, przedawnione zobowiązanie nie ulega umorzeniu czy rozwiązaniu – istnieje nadal, choć w znacząco zmienionej postaci.
Zobowiązanie naturalne charakteryzuje się brakiem możliwości żądania jego wykonania za pośrednictwem środków prawnych. Wierzyciel, który posiada przedawniony dług nie może więc skutecznie dochodzić jego realizacji od dłużnika na drodze postępowania sądowego lub egzekucji komorniczej.
Tak naprawdę jedyną możliwością wykonania przedawnionego zobowiązania jest dobra wola i chęć współpracy po stronie dłużnika. Jeśli zdecyduje się on na spłatę takiego długu, to tylko wtedy wierzyciel może liczyć na jakiekolwiek pieniądze. W przypadku przedawnionego zobowiązania nie da się więc zmusić dłużnika do jakiegokolwiek działania – dotyczy to oczywiście legalnych środków prawnych.
Terminy przedawnienia w prawie cywilnym
Przedawnienie na gruncie prawa cywilnego jest związane z upływem określonych terminów. W zależności od rodzaju umowy, inny będzie termin przedawnienia.
Zgodnie z treścią art. 118 Kodeksu cywilnego, Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi 6 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe (np. z umowy najmu lub roszczenia alimentacyjne) oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata.
Od kiedy rozpoczyna się bieg terminu przedawnienia?
Aby skorzystać z instytucji przedawnienia niezbędny jest więc upływ konkretnego okresu czasu. Musimy jednak wiedzieć kiedy pojawia się tzw. moment startowy biegu terminu przedawnienia, a więc od kiedy tak naprawdę powinniśmy liczyć upływ danego okresu czasu.
Przepisy Kodeksu cywilnego wskazują, że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, czyli gdy powstał obowiązek świadczenia. Innymi słowy, jest to chwila gdy wierzyciel może żądać zapłaty lub wykonania obowiązku od swojego dłużnika (najczęściej taki moment jest wprost określony w zawartej umowie będącej podstawą zobowiązania).
Od powyższej reguły przewidziano jednak dwa wyjątki:
- jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym uprawniony podjąłby czynność w najwcześniej możliwym terminie,
- w przypadku biegu terminu przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się on od dnia, w którym dłużnik nie zastosował się do treści roszczenia swojego wierzyciela.
Dodatkowe skutki przedawnienia dla wierzyciela
Brak możliwości skutecznego dochodzenia wykonania zobowiązania to tylko jeden ze skutków przedawnienia długu. Jeśli wierzyciel zdecyduje się na dochodzenie swoich praw przed sądem, powstaną inne dodatkowe konsekwencje.
Wierzyciel będzie mógł co prawda złożyć pozew przeciwko swojemu dłużnikowi (np. pozew o zapłatę lub wykonanie zobowiązania), jednak sąd po uwzględnieniu zarzutu przedawnienia oddali powództwo. Dla powoda oznacza to straty finansowe – przepadnie nie tylko opłata od pozwu (wynosząca zazwyczaj 5% wartości dochodzonego roszczenia), ale także zostanie od niego zasądzony na rzecz dłużnika zwrot kosztów postępowania.
Pamiętajmy jednak, że jeśli pozew zostanie złożony do sądu choćby na 1 dzień przed zakończeniem biegu terminu przedawnienia, to skutki dla wierzyciela będą zupełnie inne. Dochodzi tu wówczas do przerwania biegu terminu przedawnienia – innymi słowy, po zakończeniu sprawy sądowej termin ten będzie biegł od nowa od samego początku. Nie ma przy tym znaczenia w jakim czasie zostanie wyznaczona rozprawa sądowa od chwili złożenia pozwu w sprawie (najważniejsze, aby pozew został wysłany do sądu przed upływem końca terminu przedawnienia).
