Przestępstwa skarbowe wymierzone przeciwko Skarbowi Państwa stanowią jedne z poważniejszych czynów zabronionych. Nic więc dziwnego, że pozostają one w kręgu zainteresowania nie tylko prokuratury, ale również i innych organów państwowych takich jak UOKiK oraz KNF. Czym dokładnie są te instytucje i jaka jest ich rola w zapobieganiu oszustwom gospodarczym?
Definicja oszustwa gospodarczego
Oszustwo gospodarcze to ogólne pojęcie odnoszące się do wyłudzeń w sektorze gospodarczym. W zależności od okoliczności sprawy, działania sprawcy podpadać mogą pod przepis art. 286 Kodeksu karnego, odnoszący się do wprowadzenia w błąd i doprowadzenia do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w ogóle.
W tym miejscu warto się jednak odnieść do tzw. oszustwa finansowego z art. 297 Kodeksu karnego. Zgodnie z tym przepisem, kto, w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi – kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego, przedkłada podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Tej samej karze podlega, kto wbrew ciążącemu obowiązkowi, nie powiadamia właściwego podmiotu o powstaniu sytuacji mogącej mieć wpływ na wstrzymanie albo ograniczenie wysokości udzielonego wsparcia finansowego, określonego powyżej, lub zamówienia publicznego albo na możliwość dalszego korzystania z instrumentu płatniczego.
Pamiętajmy jednak, że nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wykorzystaniu wsparcia finansowego lub instrumentu płatniczego, określonych powyżej, zrezygnował z dotacji lub zamówienia publicznego albo zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego.
Wprowadzenie w błąd nie jest znamieniem przestępstwa określonego w przepisie art. 297 § 1 KK. Przestępstwo opisane w powyższym przepisie jest przestępstwem formalnym, następuje niezależnie od tego czy doszło do udzielenia kredytu, o jaki sprawca się ubiegał, a także od tego, czy mający go udzielić został wprowadzony w błąd i czy w ogóle zapoznał się z treścią przedkładanego dokumentu lub oświadczenia. Istotą jest to, czy sprawca przedłożył nierzetelne zaświadczenie lub oświadczenie, zawierające okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania kredytu. Co istotne, jeśli w rzeczywistości doszło do udzielenie finansowania, sprawca musi się liczyć z kumulatywną kwalifikacją z art. 297 i art. 286 k.k.
Organizacje nadzorujące: KNF i UOKiK
Komisja Nadzoru Finansowego oraz Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów to instytucje stojące na straży praworządności, których celem jest m.in. zapobieganie przestępstwom finansowym oraz naruszeniom zasad uczciwej konkurencji.
KNF sprawuje szeroko rozumiany nadzór nad rynkiem finansowym na wielu różnych płaszczyznach. Celem takiego nadzoru jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania tego rynku, jego stabilności, bezpieczeństwa oraz przejrzystości, zaufania do rynku finansowego, a także zapewnienie ochrony interesów uczestników tego rynku również poprzez rzetelną informację dotyczącą funkcjonowania rynku, przez realizację celów określonych w szczególności w ustawie – Prawo bankowe, ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym, ustawie z dnia 15 kwietnia 2005 r. o nadzorze uzupełniającym nad instytucjami kredytowymi, zakładami ubezpieczeń, zakładami reasekuracji i firmami inwestycyjnymi wchodzącymi w skład konglomeratu finansowego, ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o nadzorze nad rynkiem kapitałowym, ustawie z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych oraz ustawie z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych.
Nadzór pozwala organom administracji publicznej, współodpowiedzialnym za realizacje funkcji reglamentacyjnej, wpływać na działalność przedsiębiorców w celu zapewnienia ochrony dóbr i interesów istotnych z punktu widzenia realizowanej funkcji reglamentacyjnej. Wprowadzenie zatem w ogólnie obowiązujących przepisach prawa ograniczenia wolności podmiotowych, co w sferze gospodarki oznacza przede wszystkim wolności działalności gospodarczej, jest umotywowana koniecznością realizacji przez państwo określonych celów publicznych (ochrony dóbr publicznych), które determinują realizację określonych funkcji państwa. Ograniczenia te wyrażają się w preferencji i ochronie interesów gospodarczych pewnych zbiorowości, w tym także interesu gospodarczego państwa w przeciwstawieniu do indywidualnych interesów przedsiębiorców.
UOKiK jest instytucją, której zadania mogą częściowo pokrywać się z kompetencjami KNF – w praktyce jednak UOKiK zajmuje się nie tylko sprawami o charakterze finansowym. Reprezentantem UOKiK jest Prezes – do zakresu jego działania należy m.in.:
- sprawowanie kontroli przestrzegania przez przedsiębiorców przepisów ustawy;
- wydawanie decyzji w sprawach praktyk ograniczających konkurencję, w sprawach koncentracji przedsiębiorców, w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone oraz w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, a także innych decyzji przewidzianych w ustawie;
- prowadzenie badań stanu koncentracji gospodarki oraz zachowań rynkowych przedsiębiorców;
- przygotowywanie projektów rządowych programów rozwoju konkurencji oraz projektów rządowej polityki konsumenckiej;
- współpraca z krajowymi i międzynarodowymi organami i organizacjami, do których zakresu działania należy ochrona konkurencji i konsumentów;
- wykonywanie zadań i kompetencji organu ochrony konkurencji państwa członkowskiego Unii Europejskiej, określonych w rozporządzeniu nr 1/2003/WE oraz w rozporządzeniu nr 139/2004/WE;
- wykonywanie zadań organu odpowiedzialnego w rozumieniu art. 7 ust. 1 rozporządzenia 2018/302 w zakresie przeciwdziałania praktykom ograniczającym konkurencję oraz praktykom naruszającym zbiorowe interesy konsumentów;
- opracowywanie i przedkładanie Radzie Ministrów projektów aktów prawnych dotyczących ochrony konkurencji i konsumentów;
- przedkładanie Radzie Ministrów okresowych sprawozdań z realizacji rządowych programów rozwoju konkurencji i polityki konsumenckiej;
- współpraca z organami samorządu terytorialnego, w zakresie wynikającym z rządowej polityki konsumenckiej;
- opracowywanie i wydawanie publikacji oraz programów edukacyjnych popularyzujących wiedzę o ochronie konkurencji i konsumentów;
- występowanie do przedsiębiorców w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów;
- realizacja zobowiązań międzynarodowych Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie współpracy i wymiany informacji w sprawach ochrony konkurencji i konsumentów oraz pomocy publicznej;
- gromadzenie i upowszechnianie orzecznictwa w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów, w szczególności przez zamieszczanie decyzji Prezesa Urzędu na stronie internetowej Urzędu;
- współpraca z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych;
- współpraca z Polską Agencją Nadzoru Audytowego, w tym udzielanie informacji, wyjaśnień i przekazywanie dokumentów, w zakresie niezbędnym do realizacji zadań związanych z monitorowaniem rynku w zakresie, o którym mowa w art. 27 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 537/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie szczegółowych wymogów dotyczących ustawowych badań sprawozdań finansowych jednostek interesu publicznego, uchylającego decyzję Komisji 2005/909/WE.
Prawo i regulacje
KNS i UOKiK mogą przyjmować zgłoszenia od osób fizycznych i osób prawnych dotyczące podejrzeń naruszania zasad uczciwej konkurencji oraz możliwości popełnienia przestępstw o charakterze gospodarczym. Mogą także inicjować postępowania kontrolne oraz zgłaszać podejrzenie popełniania przestępstwa do właściwych organów ścigania. Rodzaj i tryb stosownej procedury zależy od okoliczności, charakteru danej sprawy, a także od tego jaki organ lub osoba fizyczna są oskarżani o złamanie prawa.
Podsumowanie
Komisja Nadzoru Finansowego oraz Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów są organami powołanymi m.in. do nadzoru w zakresie przestrzegania przepisów gwarantujących stabilizację finansową w kraju. KNF i UOKiK posiadają zróżnicowany zakres kompetencji jeśli chodzi o zakres czuwania nad bezpieczeństwem rynku finansowego w Polsce i mogą pełnić rolę wspomagającą w zakresie pociągania do odpowiedzialności sprawców oszustw gospodarczych.
Podstawa prawna
- Art. 297 Kodeksu karnego
- Art. 2 ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym
- Art. 31 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów
- Adwokat Kraków Sprawy Karne
